Obowiązujący system emerytalny jest niewydolny. W związku ze starzeniem się społeczeństwa szacuje się, że osoby kończące karierę zawodową za 20-30 lat będą otrzymywać nie więcej niż 30-40 proc. swojego ostatniego wynagrodzenia brutto. W odpowiedzi na to wyzwanie w Polsce zostały utworzone pracownicze plany kapitałowe.

 

Pracowniczy plan kapitałowy — co to jest?

Pracownicze plany kapitałowe (PPK) to dobrowolny program oszczędzania długoterminowego, skierowany do wszystkich pracowników objętych obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym, którzy nie ukończyli jeszcze 55 lat. W praktyce oznacza to, że PPK obejmuje 11,5 mln pracowników zarówno etatowych, jak i zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych.

Przynależność do PPK nie jest wprawdzie obowiązkowa, ale należy wziąć pod uwagę, że każdy pracownik w przedziale wiekowym od 18 do 54 lat zostanie włączony do programu automatycznie (obowiązuje tzw. automatyczny zapis do PPK). Jeśli pracownik nie będzie chciał uczestniczyć w PPK, będzie mógł zrezygnować z udziału w programie, składając odpowiednie oświadczenie. Po czterech latach zostanie ponownie przypisany do systemu i znowu podejmie decyzję o pozostaniu w programie lub rezygnacji z udziału w PPK. Osoby, które ukończyły 55 lat, muszą zwrócić się do pracodawcy z wnioskiem o dołączenie do PPK, a osoby, które ukończyły 70 lat, nie mają możliwości przystąpienia do programu.

Środki lokowane na koncie pracownika pochodzą z trzech niezależnych źródeł. W aktualnym formacie wpłat na indywidualne PPK dokonują pracownik, pracodawca i państwo.

Pracownik zobowiązany jest do wpłacania co miesiąc od 2 proc. do 4 proc. wynagrodzenia brutto. W przypadku osób, które osiągają niższe dochody, wpłata podstawowa może być niższa niż 2 proc., ale nie może wynosić mniej niż 0,5 proc. wynagrodzenia brutto. Z kolei na pracodawcy ciąży obowiązek wpłacania kwoty w wysokości od 1,5 proc. do 4 proc. wynagrodzenia pracownika brutto. Pracodawca nie może potrącać tej kwoty z wynagrodzenia pracownika. Trzecim źródłem jest uiszczana przez państwo jednorazowa wpłata powitalna w wysokości 250 złotych oraz coroczne wpłaty w wysokości 240 złotych. Zgromadzone na koncie środki do ukończenia przez pracownika 60. roku życia będą inwestowane przez zarządzającą nimi instytucję finansową w tzw. fundusze zdefiniowanej daty, zapewniające ograniczenie poziomu ryzyka w zależności od wieku uczestników programu. Oferta funduszy inwestycyjnych bowiem musi być dopasowana do wieku oszczędzających: w miarę zbliżania się uczestnika programu do 60. roku życia, będą one zmieniać politykę inwestycyjną w taki sposób, aby zapewnić bezpieczeństwo powierzonym środkom.

Pracownik, który oszczędza w ramach PPK, będzie mógł zdecydować o sposobie wykorzystania zgromadzonych środków po osiągnięciu 60. roku życia bez względu na status aktywności zawodowej. Dostępne są następujące warianty:

— Możliwość dalszego gromadzenia środków w PPK.

— Możliwość wypłaty środków zgromadzonych w PPK. Domyślna forma wypłaty polega na jednorazowej wypłacie 25 proc. środków i ratalnej wypłacie pozostałych środków co miesiąc przez 10 lat (łącznie 120 rat). Wypłata w tej formie jest zwolniona z podatku od zysków kapitałowych. Pracownik ma prawo wypłacić środki zgromadzone w PPK w dowolnej liczbie rat, jednak w razie skrócenia okresu wypłaty ratalnej poniżej 10 lat musi się liczyć z koniecznością zapłaty należnego podatku.

Pracownik będzie mógł również dokonać tzw. wypłaty transferowej, czyli przenieść zgromadzone środki na polisę w zakładzie ubezpieczeń (z prawem do świadczenia okresowego lub dożywotniego) lub rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej (zgodnie z warunkami określonymi w ustawie) bądź wypłacić środki w formie świadczenia małżeńskiego.

Warto pamiętać, że każdy uczestnik programu może wystąpić o zwrot środków zgromadzonych w PPK przed ukończeniem 60 lat. W takim wypadku należy się liczyć z potrąceniem:

— podatku od zysków kapitałowych;

— 30 proc. wartości wpłat po stronie pracodawcy (kwota ta przekazywana jest na ubezpieczenie emerytalne w ZUS);

— środków pochodzących z dopłat od państwa.

Wypłata zgromadzonych oszczędności przed ukończeniem 60 lat jest możliwa w szczególnych sytuacjach życiowych: poważnej choroby uczestnika programu, jego małżonka lub dziecka (do 25 proc. środków, bez obowiązku ich zwrotu) bądź, tylko w przypadku uczestników programu, którzy nie ukończyli 45 lat, w celu pokrycia wkładu własnego w związku z zaciągnięciem kredytu na budowę domu lub zakup mieszkania (do 100 proc. środków, z obowiązkiem ich zwrotu w ciągu maksymalnie 15 lat).

 

Których pracodawców obejmuje PPK?

Ustawa o PPK weszła w życie 1 lipca 2019 r., ale w początkowym okresie objęła jedynie podmioty, które zatrudniały co najmniej 250 pracowników. Program PPK jest bowiem wdrażany etapami, a dołączenie do programu zostało uzależnione od wielkości przedsiębiorstwa. Do utworzenia PPK zobowiązane są:

— Firmy zatrudniające co najmniej 250 osób (według stanu na dzień 31 grudnia 2018 r.) od 1 lipca 2019 r.

— Firmy zatrudniające co najmniej 50 osób (według stanu na dzień 30 czerwca 2019 r.) od 1 stycznia 2020 r.

— Firmy zatrudniające co najmniej 20 osób (według stanu na dzień 31 grudnia 2019 r.) od 1 lipca 2020 r.

— Pozostałe podmioty, w tym jednostki sektora finansów publicznych, od 1 stycznia 2021 r.

Od 1 stycznia 2021 r. ustawa będzie zatem obowiązywać każdy podmiot zatrudniający co najmniej jedną osobę podlegającą obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu. Oznacza to, że każdy pracodawca będzie zobligowany do utworzenia PPK.

 

PPK — jakie są obowiązki pracodawcy?

W związku z udziałem w PPK ustawa nakłada na pracodawców określone obowiązki. Do najważniejszych z nich zalicza się:

— Obowiązek wybrania określonej przepisami prawa instytucji finansowej, która utworzy oraz będzie prowadzić rachunki pracowników. Należy pamiętać, że wybór instytucji finansowej powinien być rezultatem współpracy pracodawcy z reprezentacją pracowników.

— Obowiązek podpisania z wcześniej wytypowaną instytucją finansową odpowiednio opracowanej umowy o zarządzie PPK oraz dodatkowej umowy, która upoważni wybraną instytucję finansową do prowadzenia PPK w imieniu i na rzecz osób zatrudnionych.

— Obowiązek skrupulatnego i terminowego obliczania i przekazywania wpłat na konto PPK. Ich wysokość w zależności od sytuacji określonej przepisami prawa wynosi od 1,5 proc. do 4 proc. wynagrodzenia brutto zatrudnionego pracownika.

— Obowiązek zbierania i archiwizowania wszelkiej dokumentacji związanej z PPK oraz bezzwłocznego dostarczenia zarówno osobom zatrudnionym, jak i wybranej instytucji finansowej wszystkich informacji związanych z utworzonymi planami pracowniczymi.

Warto mieć na uwadze, że podmiot gospodarczy, którego siedziba nie znajduje się w Polsce, ma prawo przekazania obowiązków wynikających z ustawy o PPK pracownikom. To, na jakich zasadach osoba zatrudniona będzie realizować obowiązki pracodawcy, musi być określone w ramach zawartej z pracownikiem umowy dodatkowej.

 

Jakie są konsekwencje niepodpisania umowy przez pracodawcę?

Zgodnie z ustawą o PPK każdy pracodawca jest zobligowany do wybrania odpowiedniej instytucji finansowej. Niedopełnienie tego obowiązku może wiązać się z karami finansowymi.

W przypadku gdy pracodawca nie osiągnie porozumienia z reprezentacją pracowników co do wyboru instytucji finansowej, może on, na podstawie określonych przepisami prawa wytycznych, samodzielnie wybrać instytucję finansową. Niedotrzymanie tego obowiązku w wyznaczonym terminie będzie skutkować nadesłaniem przez Polski Fundusz Rozwoju pisemnego wezwania do podpisania umowy.

W takiej sytuacji Polski Fundusz Rozwoju sam wyznaczy pracodawcy instytucje finansową, z którą ma być podpisana umowa. Jeżeli umowa nie zostanie zawarta w ciągu 30 dni od otrzymania wezwania, pracodawca będzie podlegać karze grzywny, której wysokość może sięgnąć 1,5 proc. funduszu wynagrodzeń danego podmiotu w roku obrotowym poprzedzającym popełnienie czynu zabronionego. Należy wziąć pod uwagę, że mimo podpisania umowy pracodawca ma prawo do zmiany instytucji finansowej. W takiej sytuacji pracownik będzie mógł pozostawić swoje środki finansowe w pierwotnej instytucji lub zgodzić się na ich transfer.

 

Wysokość wpłaty pracodawcy od 1,5 proc. do 4 proc.

Co do zasady każdy podmiot zatrudniający jest zobowiązany do wpłacania na PPK kwotę w wysokości 1,5 proc. wynagrodzenia brutto pracownika. Należy podkreślić, że obligatoryjna wysokość wpłaty jest niezależna od dochodów pracownika. W przeciwieństwie do pracownika pracodawca nie może ubiegać się o obniżenie składki.

Jednocześnie zgodnie z przepisami zawartymi w ustawie o PPK podmiot zatrudniający ma prawo do dodatkowej wpłaty na rzecz pracownika w wysokości do 2,5 proc. wynagrodzenia brutto. Dodatkowa opłata może być indywidualnie dopasowana do każdego z pracowników. W razie zróżnicowania wysokości wpłat na rzecz PPK należy opracować zasady, na podstawie których została podjęta taka decyzja. Najbezpieczniejszym kryterium wydaje się staż pracy. W innej sytuacji konieczne jest podanie kryteriów w regulaminie pracy. W przypadku istnienia związków zawodowych kryteria muszą być opracowane we współpracy z nimi.

 

Jak wybrać instytucję finansową?

Należy pamiętać, że pracodawca, mimo braku porozumienia z pracownikami, nie ma możliwości dowolnego wyboru instytucji finansowej. Może wybrać jedynie instytucję, która znajduje się w wykazie opublikowanym na portalu PPK. Instytucje finansowe mogą być zarządzane przez następujące podmioty wpisane do ewidencji PPK:

— towarzystwa funduszy inwestycyjnych,

— powszechne towarzystwa emerytalne,

— pracownicze towarzystwa emerytalne,

— zakłady ubezpieczeń.

Według szacunków przedstawicieli Polskiego Funduszu Rozwoju programy PPK będzie oferować około 20 instytucji. Środki zgromadzone na rachunkach uczestników mogą być inwestowane w bony skarbowe, obligacje (w tym obligacje korporacyjne), akcje i listy zastawne. Istnieje również możliwość lokowania części środków (maksymalnie 30 proc.) w papiery wartościowe emitowane w walucie innej niż złoty, co pozwala na zmniejszenie ryzyka koncentracji.